Situationeel leiderschap? Dat zit zo

Als manager kun je je vele leiderschapsstijlen eigen maken. Van een ‘ik ben de baas’-benadering tot een ‘laat maar waaien’-houding of juist een empathische aanpak. Of kies je voor situationeel leidinggeven? Een situationeel leidinggevende is een flexibele manager die zijn leiderschapsstijl aanpast aan de situatie en het gedrag van de medewerkers. Zo heb je een positieve invloed op je team en bereik je de beste resultaten.

Wat is situationeel leiderschap?

Het situationeel leiderschapsmodel zag in 1969 het daglicht in de bestseller Management of organizational behavior: utilizing human resources van Hersey en Blanchard. Volgens het tijdloze model is er niet één manier van leiderschap. De beste benadering ‘hangt ervan af’.

Verschillende situaties vragen om verschillende manieren van aanpak, schrijven de auteurs. In plaats van een enkele stijl te kiezen die bij jou als leidinggevende past, houd je als situationeel leider steeds rekening met je medewerkers en de precieze taak die moet worden uitgevoerd. Het gaat in de kern over de bekwaamheid en bereidheid van je team en hoe jij als leidinggevende met situationeel leiderschap hierop kunt inspelen.

Situationeel leiden, hoe doe je dat?

Bij elke taak of elk project maakt een situationeel leider bewust een inschatting. Allereerst bekijk je wat er precies gedaan moet worden. Daarnaast maak je een analyse van het team, gebaseerd op gedrag en prestaties uit het verleden. Hoe bekwaam en hoe bereid zijn je werknemer(s) om de klus af te ronden?

'Taakvolwassenheid' noemen Hershey en Blanchard het. Hoe meer sturing en ondersteuning een ondergeschikte nodig heeft, hoe lager de taakvolwassenheid. Een onervaren iemand heeft een andere aanpak nodig dan een oude rot in het vak. Een werker met hoge motivatie hoef je niet aan te sporen of te overtuigen.

Taakvolwassenheid als hulpmiddel

Als leidinggevende deel je op basis van de taak je medewerkers in op hun niveau van taalvolwassenheid, van laag via laag-gemiddeld en hoog-gemiddeld naar hoog. Hier horen vier leiderschapsstijlen bij: sturen, begeleiden, steunen en delegeren. Met de taakvolwassenheid als leidraad kies je automatisch de stijl van leidinggeven die, voor die bepaalde taak uitgevoerd door die groep mensen, het meest effectief zal zijn.

Vier manieren van leidinggeven

Er zijn vier kwadranten binnen het model van Hersey en Blanchard.

Sturend, taakgericht leiderschap

Onervaren of net nieuwe medewerkers hebben nog weinig relevante skills in huis. Hun taakvolwassenheid is laag. Onbekwame werknemers hebben sturing en ondersteuning nodig om een taak succesvol te kunnen volbrengen. Ze profiteren van een manager die instructies geeft, knopen doorhakt en hen meeneemt langs de verschillende tussenstations naar het einddoel. Ook bij een hoge tijdsdruk en in crisissituaties is een sturende stijl nodig. De focus ligt op het uitvoeren van de taak en de ontwikkeling van de werknemer.

Begeleidend situationeel leiderschap model

Teamleden die nog niet zelfstandig de taak kunnen uitvoeren, maar al wel wat skills in huis hebben, hebben baat bij een begeleidende leidinggevende. Je stuurt het team aan, staat open voor ideeën en kweekt vertrouwen. Je legt uit wat je verwacht maar ook waarom. Ongemotiveerde mensen probeer je te overtuigen. Dit wordt ook wel situationeel coachen genoemd. Begeleidend managers vergroten het ontwikkelingsniveau, het zelfvertrouwen en de bereidheid van hun medewerkers.

Steunend situationeel leiderschap

Ook teamleden die hun takenpakket aardig goed beheersen hebben behoefte aan leiderschap. Onzekerheid over het eigen kunnen of een gebrek aan motivatie kunnen de effectiviteit in de weg staan. Als steunend manager moedig je aan, help je bij het nemen van beslissingen en bied je een luisterend oor. Je geeft feedback en complimenten om hun zelfvertrouwen te vergroten. Kortom, de medewerker krijgt het vertrouwen en de ondersteuning om te glanzen in hun rol. Daarna laat je ze het werk naar eigen inzicht uitvoeren.

Delegerend situationeel leiderschap

Capabele professionals die nog gemotiveerd zijn ook, hebben volgens het situationeel leiderschapsmodel hun taakvolwassenheid bereikt. Als manager kun je dan voor een delegerende stijl gaan. Volledig taakvolwassen werknemers werken zelfstandig en hebben weinig sturing nodig. Ze voelen zich verantwoordelijk en voeren taken in alle zelfstandigheid uit. Als delegerend leidinggevende monitor je de voortgang van een afstand en denk je mee wanneer dat nodig is. Bijvoorbeeld in een brainstormsessie of wanneer een werknemer tegen een lastig probleem aanloopt.

De voordelen van situationeel leiderschap

Lukt het om succesvol situationeel leiding te geven? Dan pluk je al snel de vruchten. Niet alleen worden taken met goed gevolg afgerond, je werknemers voelen zich ook gewaardeerd en begrepen en gesterkt in hun positie binnen het team. Ze ontwikkelen zich sneller naar een hoger niveau. Samenwerkingen en onderlinge communicatie verlopen soepeler en de motivatie neemt toe.

Als leidinggevende benader je in de praktijk iedereen op een andere manier. Je draagt op effectieve manier bij aan de duurzame inzetbaarheid van je werknemers.

Situationele leiderschapskwaliteiten

Leidinggevenden die voor situationeel leiderschap kiezen, moeten van meerdere markten thuis zijn. Niet iedereen heeft zomaar vier verschillende leiderschapsstijlen paraat. Daarbij heb je een aantal situationele leiderschapskwaliteiten nodig. De vaardigheden die je kunt ontwikkelen zijn:

• flexibel zijn
• coachen
• delegeren en beslissingen aan anderen overlaten
• verantwoordelijkheid loslaten
• de behoeftes en kwaliteiten van het team inschatten

Leer je medewerkers en hun behoefte kennen

Hoe ben je het meeste effectief als leidinggevende? Hoe til je het team naar een hoger niveau? Het helpt wanneer je kennis hebt van iedere medewerker. Wat zijn hun sterke en zwakke punten, waar lopen ze warm voor en wat ligt hen absoluut niet? Je hoeft geen studie psychologie te doen of alle ins en outs van de menselijke psyche te snappen. Met open communicatie en welgemeende vragen kom je een heel eind.

"Een leider die één leiderschapsstijl heeft, dat is niet meer van deze tijd." - hoogleraar Organisatieverandering Jaap Boonstra.

Lees het volledige interview met professor Jaap Boonstra en ontdek nog meer geheimen van goed leiderschap.

Voorbeelden van situationeel leiderschap

De Amerikaanse basketbalcoach Phil Jackson was een natuurtalent in situationeel management. Jackson wist als trainer van de Chicago Bulls in de jaren 1990 door zijn flexibele leiderschapsstijl en geheel eigen visie het beste te halen uit een heel diverse groep basketballers.

In de Netflix-documentaireserie The Last Dance zie je hoe Jackson zijn leiderschapsstijl aan het gedrag en de motivatie van zijn spelers aanpast. Hij is delegerend bij wonderkind Michael Jordan, die op eigen initiatief de motivatie van zijn teamgenoten hooghoudt. Als het zwarte schaap van de ploeg, Dennis Rodman, ontspoort gaat hij begeleidend te werk, terwijl hij een soms onwillige Scottie Pippen juist steunt. Onder zijn leiding won het team maar liefst zes keer de NBA, de topbasketbalcompetitie van Amerika.

"Het is niet logisch om slimme mensen in te huren en ze vervolgens te vertellen wat ze moeten doen. We huren slimme mensen in zodat zij ons vertellen wat we moeten doen." - Steve Jobs

Situationeel leidinggeven leren

De theorie achter het situationeel leiderschap is dan misschien meer dan 50 jaar oud, toch kun je in het hol van de leeuw, namelijk bij de veelgeprezen Ken Blanchard Companies, je situationele vaardigheden uitbreiden. Het bedrijf biedt een scala aan trainingen op het gebied van (situationeel) leiderschap en coaching. Het dichtstbijzijnde kantoor zit in Brussel.