Situationeel leiderschap? Dat zit zo

Als manager kun je je vele leiderschapsstijlen eigen maken, van een traditionele ‘ik ben de baas’-benadering tot een luchtige ‘laat maar waaien’-houding. Kies je voor situationeel leidinggeven, dan doe je het anders. Een situationeel leidinggevende is een flexibele manager die zijn leiderschapsstijl aanpast aan de situatie. Zo heb je een positieve invloed op je team én bereik je de beste resultaten.

Wat is situationeel leiderschap?

Het situationeel leiderschapsmodel werd in 1969 geïntroduceerd in de bestseller van Hersey en Blanchard. Volgens het tijdloze model is er niet één manier van leiderschap. De beste aanpak ‘hangt ervanaf’. Verschillende situaties vragen om verschillende manieren van leidinggeven. In plaats van een enkele stijl te kiezen die bij jou als leidinggevende past, houd je als situationeel leider steeds rekening met je medewerkers en de precieze taak die moet worden uitgevoerd.

Situationeel leiden, hoe doe je dat?

Bij elke taak of elk project maakt een situationeel leider bewust een inschatting. Allereerst bekijk je wat er precies gedaan moet worden, bijvoorbeeld het versturen van een factuur. Daarnaast maak je een analyse van je team, waarbij je kijkt naar hoe je werknemers het de vorige keren hebben aangepakt. Hebben ze de juiste skills en motivatie om de klus af te ronden?

'Taakvolwassenheid' noemen Hersey en Blanchard het. Hoe meer sturing en ondersteuning een medewerker nodig heeft, hoe lager de taakvolwassenheid. Een onervaren collega heeft een andere aanpak nodig dan een oude rot in het vak. En een medewerker met hoge motivatie hoef je niet aan te sporen of te overtuigen.

Taakvolwassenheid als hulpmiddel

Als leidinggevende deel je op basis van de taak je medewerkers in op hun niveau van taalvolwassenheid, van laag via laag-gemiddeld en hoog-gemiddeld naar hoog. Hier horen vier leiderschapsstijlen bij: sturen, begeleiden, steunen en delegeren. Met de taakvolwassenheid als hulpmiddel kies je zo automatisch de stijl van leidinggeven die het meest effectief is.

Vier manieren van leidinggeven

Sturend, taakgericht leiderschap

Onervaren of net nieuwe medewerkers hebben nog weinig relevante skills in huis. Hun taakvolwassenheid is laag. Ook minder bekwame collega's hebben sturing en ondersteuning nodig om een taak succesvol af te maken. Ze profiteren van een manager die instructies geeft, knopen doorhakt en hen meeneemt langs de verschillende tussenstations naar het einddoel. Ook bij een hoge tijdsdruk en in crisissituaties is een sturende stijl nodig. De focus ligt op het uitvoeren van de taak en de ontwikkeling van de werknemer.

Begeleidend situationeel leiderschap

Teamleden die nog niet zelfstandig de taak kunnen uitvoeren, maar al wel wat skills in huis hebben, functioneren vaak beter bij een begeleidende leidinggevende. Je stuurt het team aan, staat open voor ideeën en kweekt vertrouwen. Je legt uit wat je verwacht maar ook waarom. Ongemotiveerde mensen probeer je te overtuigen. Deze stijl wordt ook wel situationeel coachen genoemd. Begeleidend managers vergroten het ontwikkelingsniveau, het zelfvertrouwen en de bereidheid van hun medewerkers.

Steunend situationeel leiderschap

Ook teamleden die hun takenpakket aardig goed beheersen hebben behoefte aan leiderschap. Onzekerheid over het eigen kunnen of ongemotiveerdheid kunnen de effectiviteit in hun werk in de weg staan. Als steunend manager moedig je aan, help je bij het nemen van beslissingen en bied je een luisterend oor. Je geeft feedback en complimenten. Kortom, je biedt de omlijsting die nodig is om de bijna-taakvolwassen medewerkers te laten glanzen in hun rol. Daarna laat je ze het werk naar eigen inzicht uitvoeren.

Delegerend situationeel leiderschap

Capabele professionals die nog gemotiveerd zijn ook, hebben volgens het situationeel leiderschapsmodel hun taakvolwassenheid bereikt. Als manager kun je dan delegerend te werk gaan. Volledig taakvolwassen werknemers werken zelfstandig en hebben weinig sturing nodig. Ze voelen zich verantwoordelijk en voeren taken in alle zelfstandigheid uit. Als delegerend leidinggevende monitor je de voortgang van een afstand en denk je mee wanneer dat nodig is. Bijvoorbeeld in een brainstormsessie of wanneer een werknemer tegen een lastig probleem aanloopt.

De voordelen van situationeel leiderschap

Lukt het om succesvol situationeel leiding te geven, dan zul je al snel de vruchten plukken. Niet alleen worden taken met goed gevolg afgerond, je werknemers zullen zich gewaardeerd en begrepen voelen. En daarmee versterkt in hun positie binnen het team. Ze ontwikkelen zich sneller naar een hoger niveau. Samenwerkingen en onderlinge communicatie verlopen ook soepeler en de motivatie neemt toe. Dit komt de betrokkenheid ten goede: werknemers voelen zich een belangrijk en gewaardeerd onderdeel van hun werk. Wat er uiteindelijk voor zorgt dat bedrijfsdoelen en bijvoorbeeld omzet sneller behaald worden.

Als leidinggevende ben je daar natuurlijk ook blij mee omdat je bedreven bent in het behalen van je doelen en het zo efficiënt mogelijk inzetten van de vaardigheden van je team. Je draagt op effectieve manier bij aan de duurzame inzetbaarheid van je werknemers.

De uitdagingen van een situationeel leider

Leidinggevenden die voor situationeel leiderschap kiezen, zullen van meerdere markten thuis moeten zijn. Niet iedere manager heeft zomaar vier verschillende leiderschapsstijlen paraat. Daar heb je een aantal situationele leiderschapskwaliteiten voor nodig. Situationeel leiders moeten wanneer dat nodig is:

• flexibel zijn
• coachen
• delegeren en beslissingen aan anderen overlaten
• verantwoordelijkheid loslaten
• de behoeftes en kwaliteiten van het team inschatten

Waarschijnlijk zul je ook regelmatig uit je comfortzone moeten stappen en af en toe fouten maken.

Leer je medewerkers kennen

Het helpt enorm wanneer je van iedere medewerker in je team iets afweet. Wat zijn hun sterke en zwakke punten, waar lopen ze warm voor en wat ligt hen absoluut niet? Toch hoef je geen studie psychologie te doen of alle ins en outs van de menselijke psyche te snappen. Met open communicatie en af en toe een welgemeende vraag kom je een heel eind.

"Een leider die één leiderschapsstijl heeft, dat is niet meer van deze tijd." - hoogleraar Organisatieverandering Jaap Boonstra. Lees het volledige interview met professor Jaap Boonstra en ontdek nog meer geheimen van goed leiderschap.

Een voorbeeld uit de praktijk

De Amerikaanse basketbalcoach Phil Jackson was een natuurtalent in situationeel management. Jackson wist als trainer van de Chicago Bulls in de jaren 1990 door zijn flexibele leiderschapsstijl en geheel eigen visie het beste uit een heel diverse groep basketballers te halen. In de Netflix-documentaireserie The Last Dance zie je hoe Jackson zijn leiderschapsstijl aan het gedrag en de motivatie van zijn spelers aanpast.

Hij is delegerend bij wonderkind Michael Jordan, die op eigen initiatief de motivatie van zijn teamgenoten hooghoudt. Als het zwarte schaap van de ploeg, Dennis Rodman, ontspoort gaat hij begeleidend te werk, terwijl hij een soms dwarse Scottie Pippen juist steunt. Onder zijn leiding won het team maar liefst zes keer de NBA, de topbasketbalcompetitie van Amerika.

En ook bij grote bedrijven komt situationeel leiderschap vaker voor. Neem nou Apple. "Het is niet logisch om slimme mensen in te huren en ze vervolgens te vertellen wat ze moeten doen. We huren slimme mensen in zodat zij ons vertellen wat we moeten doen." - Steve Jobs

Situationeel leidinggeven leren

De theorie achter het situationeel leiderschap is dan misschien meer dan 50 jaar oud, toch kun je bij Ken Blanchard Companies nog steeds je situationele vaardigheden uitbreiden. Het bedrijf biedt een breed pakket aan trainingen op het gebied van (situationeel) leiderschap en coaching. Het dichtstbijzijnde kantoor zit in Brussel.

Maar ook zonder officiële training van de bedenker zelf, kun je de situationeel leider in jezelf naar boven halen. Neem de tijd om de verschillende leden van je team te leren kennen. Vraag je af wat ze nodig hebben om een specifieke taak goed af te ronden. En stel je erop in dat niet alle dagen hetzelfde zullen zijn. Zo zijn de eerste stappen al snel gezet.