Zo ondersteun je werknemers die zich eenzaam voelen

In 2023 voelde ongeveer 30% van de Nederlanders zich eenzaam. En één op de tien zelfs sterk eenzaam. Onder werkenden van 15 jaar of ouder geeft 8,6% aan sterk eenzaam te zijn. Dat zijn enorme aantallen. Welke soorten eenzaamheid zijn er? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat minder mensen zich eenzaam voelen? We spreken erover met Tess Franken, directeur-bestuurder bij stichting Door het Geluid, en Marlene van Loo, programmamanager bij de Noaber Foundation. Zij zetten zich in voor het verbeteren van de mentale gezondheid van jongeren.

Wat is eenzaamheid eigenlijk?

Tess: “Er zijn drie soorten eenzaamheid. Emotionele eenzaamheid betekent dat je een hechte band met anderen mist. Bij sociale eenzaamheid wil je meer sociaal contact. En existentiële eenzaamheid is het gevoel dat je alleen op de wereld bent. Je hebt geen houvast of gevoel van bestemming.”

Eenzaamheid komt van jong tot oud voor – Tess Franken

Wie voelen zich het meest eenzaam?

Tess: “Mensen die in Nederland wonen, maar buiten Nederland geboren zijn voelen zich het meest eenzaam. Veel mensen denken dat vooral ouderen eenzaam zijn. Maar eenzaamheid komt van jong tot oud voor. Sociale eenzaamheid komt het vaakst voor onder 35- tot 45-jarigen. Emotionele eenzaamheid komt juist het vaakst voor onder jongeren van 15 tot 25 jaar.

Ik val zelf ook in de laatste leeftijdscategorie. Toen ik 19 jaar oud was, begon ik tijdens de coronaperiode aan een studie in een nieuwe stad. Dat was best spannend en ook overweldigend. Alles ging via een scherm, waardoor het lastig was om écht contact te maken en je ervaringen te delen. Ik voelde me sneller emotioneel alleen, omdat ik niet ‘gewoon’ contact kon hebben.

Bij jongeren onder de 30 jaar is zelfdoding de belangrijkste doodsoorzaak. De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk. Daarom heb ik stichting Door het Geluid opgericht.”

De coronacrisis zorgde bij jongeren voor meer eenzaamheid. Zijn er nog andere redenen waardoor we ons eenzamer voelen?

Tess: “Onze samenleving is erg gericht op het individu. Vroeger hadden meer mensen een sociaal vangnet. Bijvoorbeeld bij de kerk waar ze iedere week heen gingen. Nu ontmoeten we minder vaak anderen op een sport- of hobbyclub, in het café of het park. Als je ook weinig contact hebt met familieleden, dan heb je geen sterk sociaal vangnet om op terug te vallen als je je eenzaam voelt.”

Marlene: “In de Nederlandse cultuur ligt de nadruk sterk op het individu. We voeden onze kinderen vooral zelf op en we houden ingrijpende ervaringen zoals verlies of psychische problemen vaak voor onszelf. In veel andere culturen zijn taken als opvoeden en zorgen voor anderen juist gedeeld. Een positieve ontwikkeling is dat we de laatste jaren meer over moeilijke onderwerpen zoals eenzaamheid praten. De Noaber Foudation moedigt dat soort veranderingen in de samenleving aan. Ik ben manager van het programma ‘Mentale gezondheid en veerkracht’. Het doel? De mentale gezondheid in Nederland versterken.”

Hoe herken je eenzaamheid?

Tess: “Steeds meer mensen weten dat eenzaamheid een probleem is. En dat er verschillende signalen zijn om op te letten. Dat zijn bijvoorbeeld lichamelijke, psychische, sociale en gedragsmatige signalen. Voorbeelden van lichamelijke signalen zijn vermoeidheid, gebrek aan eetlust en dat mensen slechter voor zichzelf zorgen. Ook hebben eenzame mensen vaker een negatief zelfbeeld, verdriet of zijn ze boos. Bij sociale signalen kun je denken aan weinig sociale contacten en weinig sociale steun. Ook in gedrag kunnen eenzame mensen opvallen doordat ze op zichzelf gericht zijn, en mensen op afstand houden. Of juist dat ze anderen claimen. Het is goed om te weten dat deze signalen op eenzaamheid kúnnen wijzen. Er kan ook iets anders spelen.

Voor jongeren is de overgang van het studentenleven naar voltijds werken ingrijpend. Maar ook door ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen mensen zich eenzaam voelen. Bijvoorbeeld als een naaste overlijdt, als je financiële problemen hebt of als je relatie uitgaat. Zorg er als werkgever voor dat je op de hoogte bent van deze belangrijke gebeurtenissen. Een goed gesprek begint met goed luisteren. 'Luisterexpert’ Corine Jansen geeft tips.

Je weet pas écht hoe het gaat als je het gesprek aangaat – Tess Franken

We kunnen eenzaamheid steeds beter herkennen. Maar wat doe je daarna? Hoe ga je het gesprek aan, als je denkt dat iemand eenzaam is? Het is geen gemakkelijk onderwerp. Maar je weet pas écht hoe het gaat als je het gesprek aangaat.

Het is daarnaast belangrijk dat er meer plekken zijn waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Het maakt niet uit of het een sportclub, leesclub of buurthuis is. Als meer mensen elkaar kunnen ontmoeten, zorgt dat voor meer verbinding. En dat mensen een luisterend oor hebben om hun gevoelens te bespreken.”

We vinden het belangrijk om in te zetten op preventie – Marlene van Loo

Waarom is het belangrijk om eenzaamheid op tijd te herkennen?

Marlene: “Er is maar één manier om zeker te weten dat iemand zich eenzaam voelt, en dat is door ernaar te vragen. Het is belangrijk om het achterliggende probleem te weten. Waardoor voelt iemand zich eenzaam? Dit helpt om te bepalen wat iemand die zich eenzaam voelt nodig heeft.

Eenzaamheid valt onder psychische klachten. En deze klachten zijn een belangrijke verzuimoorzaak onder jonge werknemers. Daarom is het belangrijk om niet pas in te grijpen als iemand uitvalt, maar om beginnende signalen op te merken en ernaar te handelen. Zo kunnen we verzuim voorkomen. De wachttijden voor de GGZ zijn lang en professionele hulp is niet altijd direct beschikbaar. Aandacht van werkgevers voor de mentale gezondheid van werknemers is belangrijk. Zij kunnen het gesprek hierover aangaan.”

Vraag wat je werknemers nodig hebben – Marlene van Loo

Hoe kunnen werkgevers beter omgaan met eenzaamheid op de werkvloer?

Tess: “Let op mogelijke tekenen van eenzaamheid. Werknemers kunnen zich bijvoorbeeld vaker afzonderen en weinig contact met collega’s hebben. Of ze krijgen last van lichamelijke klachten, zoals vermoeidheid en hoofdpijn. Het is belangrijk om in gesprek te blijven met je werknemers. Er zijn handige hulpmiddelen die je hierbij kunnen helpen. Zoals de online training over eenzaamheid. En de checklist van MIND Us, die je helpt om het gesprek met jongeren over mentale gezondheid aan te gaan.

Zorg er ook voor dat het werk een ontmoetingsplek kan zijn. En dat je werknemers ook een plek hebben om laagdrempelig met elkaar over privézaken te praten als ze die behoefte hebben.”

Marlene: “Zorg voor een werkomgeving waarin werknemers zich gezien en gesteund voelen. Ga regelmatig het gesprek aan, vraag wat ze nodig hebben en stimuleer onderlinge verbinding. Zo kun je eenzaamheid helpen voorkomen. Heeft je werknemer extra hulp nodig? Dan kunnen bijvoorbeeld de huisarts, de Luisterlijn of 113 ondersteunen.

Het beleid voor je werknemers heeft invloed op iedereen die bij je werkt. Betrek je werknemers bij het maken van het beleid. Zo maak je je beleid niet alleen óver, maar ook mét je werknemers.”