Het gevaar van het feestdagengevoel: hoe je voorkomt dat je in december te veel uitgeeft

Door: Financieel Psycholoog Anne Abbenes

We willen meedoen met tradities en het gezellig maken. Voordat we het weten hebben we meer cadeaus, eten en versiering ingeslagen dan de bedoeling was. Zelfs mensen die het hele jaar scherp op hun uitgaven letten, kunnen tijdens de feestdagen te veel geld uitgeven. Hoe komt dat? En hoe kunnen we blijven genieten, zonder het nieuwe jaar te starten met een financiële feestdagenkater?

Ons 'geldbrein' is dol op december

In december trekken we makkelijker onze portemonnee. Dat komt niet omdat we ineens minder verstandig zijn. December raakt precies die delen van ons brein die gevoelig zijn voor sfeer, verwachtingen en het verlangen om het samen gezellig te hebben.

Winkeliers weten dit maar al te goed. Kerstliedjes, geuren, kleuren, bijzondere displays en dansende kerstballen op je scherm: alles is erop gericht onze aandacht te trekken en ons te verleiden tot feestdagenaankopen. Ons brein – en specifiek ons 'geldbrein' – reageert daar automatisch op.

Emotionele signalen verwerken kost ons brein weinig energie, terwijl rationeel nadenken inspanning vraagt. De geur van versgebakken brood of die prachtig uitgestalde lekkernijen die je mag proeven: het speelt allemaal in op onze zintuigen. Daardoor wordt juist dat gedeelte van ons brein geactiveerd dat gericht is op comfort en directe beloning. December voelt als een uitzondering om te kunnen uitgeven ('Het is maar één keer per jaar kerst'). En bij feestelijke prikkels maakt ons brein sneller dopamine aan, het stofje dat ons een prettig gevoel geeft, waardoor we eerder impulsaankopen doen. We zijn in deze maand dus niet ‘slecht met geld', maar simpelweg extra vatbaar voor verleiding.

Waarom we bang zijn om de boot te missen

Naast sfeer speelt er nog een krachtig mechanisme: schaarste. In december lijkt alles haast te hebben. Limited editions, kerstacties en cadeaus die 'alleen vandaag' extra voordelig zijn.

Zodra ons geldbrein denkt dat iets schaars is, krijgt het automatisch meer waarde. Kerst is bovendien een harde deadline. Hoe dichter we bij de feestdagen komen, hoe meer schaarste er wordt gecreëerd met aftellers en ‘laatste kans'-aanbiedingen. Dat maakt het lastiger om rustig te vergelijken en het vergroot de druk om snel te beslissen.

Daarbovenop speelt nog iets anders: het gevoel dat we niets willen missen wat 'bij kerst hoort'. Als we denken dat we niet helemaal kunnen meedoen, voelt dat alsof we een belangrijke sociale ervaring mislopen. Dit raakt aan een diepe angst om er niet bij te horen en dat maakt het schaarste effect nóg krachtiger.

Alsof de supermarkt voor altijd sluit

Onderzoek uit financiële psychologie laat zien dat we moeite hebben om in te schatten wat we later nodig hebben. We beslissen vooral op basis van hoe we ons nú voelen. In een drukke winkelomgeving kopen we daardoor sneller producten waarvan we denken dat we ze nu nodig hebben. Vooral bij eten zien we dit terug. Voor de kerstlunch of diner kopen we sneller 'voor de zekerheid' wat extra, alsof de supermarkt na kerst nooit meer opengaat.

Geldscripts: oude overtuigingen bepalen onze decemberuitgaven nu

Toch reageert niet iedereen hetzelfde op alle druk. Dat heeft te maken met 'Geldscripts': onze onbewuste overtuigingen over geld die al ontstaan in onze jeugd. Deze Geldscripts sturen ons financiële gedrag, vaak zonder dat we het doorhebben. In december met alle feestdagenprikkels worden ze extra geactiveerd:

• Geld = Liefde: je wilt laten weten dat je om iemand geeft en koopt daardoor misschien meer dan je kunt missen.
• Geld = Status: je wilt laten zien dat je het goed doet; een goedkoper cadeau voelt dan 'niet genoeg'.
• Geld = Veiligheid: je houdt liever vast aan je spaargeld. December kan dan onrustig of spannend voelen.
• Geld = Schaamte: je durft niet te zeggen dat je minder budget hebt en gaat tóch mee in dure plannen van anderen.
• Geld = Genieten: als je eenmaal te veel hebt uitgegeven, denk je al snel: 'Nu maakt het toch niet meer uit' en blijf je kopen.

Herken je er één? Deze overtuigingen zijn niet goed of slecht. Maar ze zijn wel belangrijk om te herkennen, want ze bepalen wat je uitgeeft.

Wat je zelf kunt doen (zonder in te leveren op gezelligheid)

Wil je dit jaar genieten zonder spijt achteraf? Met deze tips help je jouw geldbrein om rustig te blijven.

1. Bepaal wat december voor jou betekent

Veel van wat we kopen, doen we vanuit gewoonte of verwachting, niet vanuit behoefte. Schrijf eerst op wat de feestdagen voor jou waardevol maakt. Is dat rust? Familie? Tijd zonder verplichtingen? Zet je plannen en wat die kosten eronder. Streep daarna alles door wat niet bij jouw decemberdoelen past. Zo ontstaat overzicht en komt je geldbrein tot rust.

2. Winkel met een helder geldbrein

Ga niet met een lege maag, niet gehaast en nooit zonder lijst op pad. In een drukke winkelomgeving kopen we sneller producten die we niet nodig hebben. Met een zelfgeschreven lijst herkent je geldbrein de verleiding eerder en maak je bewustere keuzes.

3. Voorkom de 'haast en schaarste' toeslag

Nieuwsbrieven en koopjessites zijn ontworpen om je te laten kopen. Sla ze in december liever over. Lukt dat niet? Houd je dan strikt aan je lijst Hoe dichter je bij de feestdagen komt, hoe meer stress en hoe minder tijd om te vergelijken. In de laatste dagen wint haast het vaak van je portemonnee. Begin op tijd, dan gun je jezelf de ruimte om rustig te kiezen.

4. Spreek eerlijk af wat je wél en niet wilt

Veel mensen vinden december duurder dan ze willen. Door dit eerlijk uit te spreken, ontstaat vaak juist opluchting. Stel alternatieven voor: samen koken, een taakverdeling voor het diner of het trekken van lootjes. Dit haalt de druk van de ketel.

5. Kies voor cadeaus die raken, niet die kosten

Een wandeling, samen koken, of een avond zonder telefoons, zulke dingen blijven veel langer hangen dan spullen. Moet je toch iets kopen? Kijk eens buiten het seizoen (outlet, zomerartikelen) of geef iets van jezelf: een talent, een maaltijd of iets handgemaakts. Dat is persoonlijk én duurzaam.

6. Een 'nachtje-slapen' tegen impulsen

Twijfel je? Koop het niet meteen. Laat het een nachtje liggen. In bijna alle gevallen zakt de koopdrang vanzelf weg. En als je het morgen écht nog steeds wilt, kun je het alsnog kopen.

7. Vergroot je tevredenheid door dankbaarheid

Schrijf elke dag drie dingen op waarvoor je dankbaar bent. Dankbaarheid vergroot het gevoel van tevredenheid. Mensen die stilstaan bij wat goed gaat, zijn minder geneigd om impulsaankopen te doen.

8. Geef niet-uitgegeven geld een doel

Niet-uitgegeven geld voelt als ruimte. Die kun je gebruiken voor:

• een buffer voor onverwachte momenten
• een potje voor leuke plannen in het nieuwe jaar
• sparen voor iets dat je al langer wilt

Deze keuzes geven langdurige ontspanning.

De decembergeest van de toekomst

In het beroemde kerstverhaal van Charles Dickens krijgt Scrooge een blik op zijn toekomstige zelf. Niet om angst aan te jagen, maar om te laten zien dat kleine keuzes nu een groot verschil maken voor later.

Stel jezelf eens de vraag: hoe wil jij je voelen op 2 januari? Rustig? Trots? Tevreden? Met overzicht in je geldzaken en zonder spijt van impulsaankopen? December gaat niet over spullen. Het gaat over aandacht, verbinding en betekenisvolle momenten. Wanneer je kiest voor eenvoud en bewuste keuzes, kies je niet minder. Je kiest juist méér van wat december écht waardevol maakt.