Mantelzorg als betaalde arbeid; oplossing voor verzuim?
4 februari 2019
De participatiemaatschappij is een feit. De overheid trekt zich terug en het individu moet verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen leven. Mensen worden steeds ouder en zijn gedwongen zo lang mogelijk zelfstandig thuis te wonen. Dit is één van de redenen dat er een toenemend beroep op mantelzorgers wordt gedaan. Mantelzorgers zijn voor het overgrote deel mensen die hun baan met zorgtaken moeten combineren. Deze combinatie kan echter leiden tot fysieke en mentale gezondheidsklachten. En daarmee tot verzuim. Betaalde mantelzorg kan hiervoor een oplossing bieden.
Cijfers
Circa één op de acht werknemers combineert betaald werk met niet-medische mantelzorg (langdurige of intensieve onbetaalde zorg, zoals het huishouden of de wekelijkse boodschappen, voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende naaste). Zo’n 40 procent daarvan voelt zich daardoor fysiek of emotioneel zwaar belast of zelfs overbelast. Onder werknemers die mantelzorger zijn is langdurig verzuim hoger dan onder werknemers die dat niet zijn. Aandacht voor werknemers die mantelzorg geven is geen overbodige luxe.
Technologie helpt
Jan Willem de Graaf is lector Brain & Technology aan de Saxion Academie. ‘Ons lectoraat onderzoekt de relatie tussen mens en technologie. Zo willen we ervoor zorgen dat mensen aansluiting tot de arbeidsmarkt behouden. Technologie is kunstmatig intelligent geworden. Dat betekent dat machines, software en apparaten zelfstandig problemen oplossen. Mede daardoor kunnen veel mensen hun werk vanaf huis doen en tegelijkertijd bijvoorbeeld op hun zieke kind passen. Maar in sommige sectoren, zoals in het onderwijs en de zorg, is thuis werken eigenlijk onmogelijk.’
Jan Willem de Graaf en Liesbeth Roeland
Regelruimte
Op verzoek van Omzien - een organisatie die vraagstukken op het gebied van mens en arbeid oplost, en partner uit het expertisenetwerk van Nationale-Nederlanden - doet De Graaf onderzoek naar het effect van mantelzorg op verzuim. ‘In beroepen waar je fysiek voor honderd procent op de werkplek aanwezig moet zijn om je werk goed te kunnen doen - denk aan verpleegkundigen of leerkrachten; beroepen die ook emotioneel zwaar kunnen zijn - is het verzuim significant hoger dan in beroepen met zogenoemde regelruimte. Dat is de ruimte die je hebt om zelf te beslissen in welk tempo je werkt, in welke volgorde en met welke prioriteiten. Het is allicht gemakkelijker mantelzorg te geven als je in je werk regelruimte hebt en dus in de gelegenheid bent om bijvoorbeeld je zieke moeder naar de dokter te brengen, dan als je in je werk continu de "handen aan het bed" moet houden of voor de klas moet staan.’
Terug naar de arbeidsmarkt in betaald werk
Omzien brengt mensen terug naar de arbeidsmarkt in betaald werk. Liesbeth Roeland, manager bij Omzien: ‘Naast mensen met een WW-uitkering, bijstandskandidaten en niet-uitkeringsgerechtigden richten we ons daarbij vooral op mensen die in een WGA-uitkering (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten) terecht zijn gekomen. Dat zijn mensen die altijd hebben gewerkt, maar ongewild buiten het arbeidsproces terecht zijn gekomen.
Inkoop mantelzorg
Maar wat heeft dat met mantelzorg te maken? Liesbeth Roeland: ‘Mede door de intrede van de participatiemaatschappij en de vergrijzende samenleving is mantelzorg in onze visie werk geworden. Daar kun je betaalde arbeid van maken. Daarom kun je via ons extra niet-medische mantelzorg inkopen voor lichte huishoudelijke taken, eenvoudig administratief werk en persoonlijke aandacht. En er zijn mensen die we voor dat werk kunnen inzetten: de WGA’ers met ervaring in de zorg die nu langs de zijlijn staan. Wij werken met gemotiveerde, gekwalificeerde mensen die in de zorg hebben gewerkt en direct zelfstandig aan de slag kunnen.’
Verdienmodel voor werkgevers
Het mantelzorgconcept van Omzien kan volgens Liesbeth Roeland voor werkgevers interessant zijn. ‘De financiële impact van verzuim als gevolg van mantelzorg door werknemers is voor werkgevers groot. Met het onderzoek dat Jan Willem de Graaf gaat uitvoeren, willen we aantonen dat bijvoorbeeld zorginstellingen een verdienmodel hebben, als de interventie van betaalde mantelzorg in de privésfeer van hun werknemers een verzuim verlagend effect heeft. Je neemt zorgtaken uit handen waardoor die werknemers hun “handen aan het bed” kunnen houden. Vergeet ook de maatschappelijke impact niet. De werkgever zou zijn werknemers interventie van betaalde mantelzorg als secundaire arbeidsvoorwaarde kunnen aanbieden. Daarmee maakt hij zichzelf aantrekkelijk op de arbeidsmarkt, creëert hij rust op de werkvloer en verhoogt hij de medewerkerstevredenheid. De werknemer hoeft immers geen uren verlof op te nemen of zich ziek te melden voor mantelzorg. Bovendien helpt de werkgever WGA’ers aan het werk: hij laat mensen die nu langs de zijlijn staan weer van waarde zijn. Dit kunnen uiteraard ook mensen zijn uit de eigen WGA-populatie. Met deze vorm van schadelastbeheersing kan een werkgever dus niet alleen het ziekteverzuim terugdringen, maar ook zijn WGA-kosten verlagen.’
Mantelzorg en verzuim: enkele feiten en cijfers
Mantelzorgers zijn vaker en langer ziek dan collega’s die geen mantelzorgers zijn. Van de intensieve mantelzorgers oordeelde 15 procent na twee jaar negatiever over de eigen gezondheid, tegen 8 procent onder niet-mantelzorgers. Dit blijkt uit het onderzoek Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk (2015) van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Het langdurig ziekteverzuim van medewerkers steeg van 10 procent vóór het mantelzorgen naar 18 procent nadat de zorg was begonnen. Van de werkenden die na twee jaar nog mantelzorg leverden, was zelfs 25 procent minstens twee weken achter elkaar in een jaar ziek geweest.
Inkomen Collectief: sparringpartner voor werkgevers
Nationale-Nederlanden volgt de actuele ontwikkelingen op het gebied van mantelzorg op de voet.
Zo biedt de zorgverzekering van Nationale-Nederlanden verschillende mantelzorgvergoedingen en -services, zoals veertien dagen vervangende mantelzorg als de mantelzorger er behoefte aan heeft dat zijn of haar zorgtaken tijdelijk worden overgenomen. Als collectieve inkomensverzekeraar is Nationale-Nederlanden sparringpartner voor werkgevers bij hun werknemersvraagstukken. Met haar expertise en door samen te werken met partijen als Omzien helpt Nationale-Nederlanden werkgevers om hun werknemers vitaal en veerkrachtig te houden. Daarbij gaat het de verzekeraar niet alleen om de duurzame inzetbaarheid van werknemers, maar ook om haar bijdrage aan een duurzame maatschappij.
Rol verzekeringsadviseur
Ook verzekeringsadviseurs kunnen volgens Liesbeth Roeland een belangrijke rol spelen. ‘Zij kennen hun klanten goed en kunnen verzuimproblematiek als gevolg van mantelzorg signaleren. Vervolgens kunnen ze met hun klanten bespreken hoe mantelzorg, bijvoorbeeld met mantelzorginterventies, zou kunnen worden opgenomen in het vitaliteitsbeleid van de organisatie. Zo helpen ze hun klanten om het (ziekte)verzuim terug te dringen en de WGA'er de schadelast te verlagen.’